Pierwsze centra osadnicze kształtowały się już w VI wieku. Były nimi Czwartek, Grodzisko oraz Białkowska Góra. Od tamtego czasu Lublin był w fazie rozwoju, która trwała do okresu upadku polskich miast w XVII w. Kolejny czas dynamicznego rozwoju Lublina był poprzedzony II wojną światową i był zauważany w 1944.

Uzyskanie przez Lublin praw miejskich datuje się na czasy Bolesława Wstydliwego w 1257 roku. Akt lokacyjny się jednak nie zachował, a za panowania Władysława I Łokietka, Lublin po raz kolejny uzyskał prawa miejskie. 

Wczesnośredniowieczny Lublin należy do najstarszych ośrodków miejskich w Polsce. Od połowy I tysiąclecia n.e. obszar Lubelszczyzny zamyka się w zbiegu bystrzycy, Czechówki, Czerniejówki oraz Wielkiego Stawu Królewskiego. Lubelszczyzna była pod silnymi wpływami cywilizacji prowincjonalno-rzymskiej, a następnie bizantyńskiej. Zdecydowało to o szybszym rozwoju rzemiosła (głównie garncarstwa) i postępowania procesów społeczno-gospodarczych, w tym budowania grodów. W drugiej połowie I tysiąclecia n.e. tereny po obu stronach środkowej Wisły od Łysogór po Wieprz, a więc także okolice Lublina, stanowiły zwartą całość, której stolicą był Sandomierz.

W XI wieku zbudowano w Lublinie jeden z pierwszych kościołów Sandomierszczyzny. Co do wznoszącego się na wzgórzu czwartkowym kościół pw. św. Mikołaja, przypuszczano, że został wybudowany w X wieku z fundacji Mieszka I w miejscu dawnej pogańskiej świątyni. Według lokalnej tradycji początki tej świątyni sięgają 986 roku.

Lublin położony jest na pograniczu kulturowym. Istniejące we średniowieczu szlaki handlowe sprawiły, że Lublin przez wieki otwierał się na nowe kultury i religie. Mieszkali tu żydzi, Rusini, Niemcy, Ormianie, Turcy a także Francuzi, Grecy, Szkoci czy Anglicy.

Zabory bardzo dotknęły Lublin a powstanie listopadowe sprowadziło na to miasto represje, upadek przemysłu i handlu oraz cenzurę. W latach 60 miasto stało się ważnym ośrodkiem władzy Rządu Narodowego. W 1877 roku zbudowano pierwsze połączenia kolejowe oraz powstała dzielnica przemysłowo- handlowa.